Słowo opcja pochodzi z łacińskiego optio – oznaczającego prawo, a nie obowiązek. Koncepcja opcji po raz pierwszy pojawiła się w pracach greckiego filozofa Arystotelesa opisujących transakcję na dzierżawę pras oliwnych zawartą przez Talesa z Miletu. Opcje wykorzystywano również w handlu tulipanami na terenie Holandii w XVII wieku[1]. Mimo przykładów stosowania opcji w dawnych czasach, do początku XX w. funkcjonowanie umów opcyjnych było formalnie ograniczone lub zakazane.
Termin „opcja” ma różnorodne znaczenie w zależności od dziedziny, w jakiej jest wykorzystywany, słownikowe definicje wskazują przede wszystkim na znaczenie prawne, potoczne oraz dotyczące obrotu morskiego.
W literaturze ekonomicznej można spotkać wiele definicji opcji[2], jednakże wszystkie mają elementy wspólne, na tej podstawie opcje można zdefiniować jako: kontrakt dający prawo (ale nie obowiązek) posiadaczowi opcji do wykonania jej w przyszłości (zakupu lub sprzedaży określonego instrumentu bazowego, na który dana opcja opiewa) w określonych warunkach (po określonej cenie, w określonej ilości, w określonym czasie i miejscu). Z. Bodie i R.C. Merton[3]określają opcje jako roszczenia warunkowe, a więc takie, które są zdeterminowane przyszłymi niepewnymi zdarzeniami.
Początkowo koncepcja opcji rozwijała się przede wszystkim na płaszczyźnie finansowej, idea opcji rzeczowych upowszechnieniowa została dopiero dzięki pracy F. Black’a i M. Scholes’a dotyczącej modelu wyceny opcji. Autorzy, jako pierwsi porównali akcje zadłużonej spółki do opcji kupna aktywów przedsiębiorstwa z cena wykonania równą wartości zadłużenia.
Pojęcie opcji rzeczowych
Dopiero w 1977 r. S. Myers[4] wprowadził termin opcji rzeczowych do literatury ekonomicznej. Idea opcji rzeczowych odnosiła się do wyceny inwestycji rzeczowych przy zaadaptowaniu teorii opcji finansowych. Opcje rzeczowe miały umożliwiać rozwiązanie problemów wynikających z niedoskonałości tradycyjnego rachunku efektywności, uwzględniać elastyczność decyzyjną oraz możliwość uczenia się w trakcie realizacji procesu inwestycyjnego. Takie podejście stało się kluczowa dla wyceny aktywów i pasywów przedsiębiorstwa za pomocą opcji rzeczowych.
Na podstawie ogólnej definicji opcji można sformułować pojęcie opcji rzeczowych (real options)[5] jako prawo (lecz nie obowiązek) do dysponowania zaktualizowaną wartością przepływów pieniężnych generowanych przez dany projekt w przyszłości, w wyniku podjęcia nieodwracalnej decyzji, przed lub w terminie wcześniej określonym. Zaprezentowana definicja jest zbieżna z poglądem C. Hoop’a i S. Tsolakis’a.
Opcje rzeczowe można określić jako możliwość zmiany decyzji w obszarze realizacji projektu inwestycyjnego, zdeterminowaną zmianami w otoczeniu oraz zmianą stopnia niepewności. J. Mun[6] wskazuje na ujęcie interdyscyplinarne opcji rzeczowych. Opcje rzeczowe można uznać za podejście na styku finansów, zarządzania, teorii podejmowania decyzji, statystyki oraz ekonometrii, które służy do wyceny aktywów rzeczowych[7] przedsiębiorstwa w sposób dynamiczny i obarczony wysokim poziomem niepewności. Ponadto, opcje dają możliwość określenia kierunku, rodzaju działań oraz momentu podjęcia decyzji, mogą służyć ocenie projektów inwestycyjnych, a także wycenie przedsiębiorstwa.
[1] W. Dębski: Rynek finansowy i jego mechanizmy. Podstawy teorii i praktyki. PWN, Warszawa 2010, s. 395.
[2]Opcje zdefiniowali m.in. J.F. Marshall; M. Amram i N. Kulatilaka: Real Options: Managing Strategic Investment in an Uncertain World. Harvard Business School Press, Boston 1999.; J.C. Hull; J. Cuthbertsoni D. Nietzsche; Z. Bodie i R.C. Merton: Finanse. PWE, Warszawa 2003.; oraz polscy ekonomiści: P. Miklus: Rynek opcji walutowych w Polsce. K.E. Liber, Warszawa 2002.; K. Jajuga T. Jajuga: Inwestycje. PWN, Warszawa 2006.; A. Sopoćko: Rynkowe instrumenty finansowe. PWN, Warszawa 2010.
[3] Z. Bodie i R.C. Merton: Op. cit., s. 536.
[4] S.C. Myers: Determinants of Corporate Borrowing. “Journal of Financial Economics” No. 5/1977, pp. 147-175.
[5]W literaturze używane jest również pojęcie opcji realnych (T. Wiśniewski) i rzeczywistych (J. Mizerka).
[6]J. Mun: Real Options Analysis Tools and Techniques for Valuing Strategic Investments and Decisions. J. Wiley & Sons, New York 2002.
[7] Do wyceny aktywów finansowych służą opcje finansowe.
