Termin „wartość” ewoluował od czasów starożytnych przybierając różnorodną formę znaczeniową, sam Protagoras kontemplował jego istotę jako kategorię subiektywną, wynikającą z wielu uwarunkowań. Dogłębne poznanie znaczenia tego terminu, z uwagi na merytoryczną treść niniejszej strony jest niezbędne. Wiedza ta umożliwi, nie tylko zrozumienie samej istoty zagadnienia wyceny przedsiębiorstwa, ale także wskaże na potrzebę jej przeprowadzenia wyrażoną w postaci chęci poznania wartości przedsiębiorstwa.

 

Definicja oraz ujęcia wartości

Termin wartość jest ujmowany bardzo wieloznacznie, wynika to nie tylko z konieczności zastosowania jego definicji do poszczególnych obszarów nauki, jak: ekonomia, finanse, rachunkowość czy prawo, ale też z metodologicznej różnorodności znaczeniowej tego terminu w każdej z wymienionych wcześniej dyscyplin.

Ogólna definicja „wartości” przedstawia się następująco: wartość jest to cecha jakiejś rzeczy dająca się wyrazić równoważnikiem pieniężnym lub innym środkiem płatniczym[1]. Leksykon PWN definiuje dodatkowo „wartość wymienną” jako stosunek ilościowy, w jakim wymieniany jest jeden towar na inny, natomiast „wartość użytkową” jako właściwości towaru, dzięki którym zaspokaja on jakieś potrzeby ludzkie[2]. Wymienione określenia charakteryzują się dużym stopniem ogólności, akcentują bowiem występowanie przedmiotu wartościowania („coś”) oraz możliwość ekwiwalentnego wyrażenia ceny („cenności”, ”cechy”) tego przedmiotu[3].

Chcąc zrozumieć pojecie tak złożonego terminu jakim jest wartość należy rozróżnić go od pojęcia ceny, gdyż nie we wszystkich przypadkach można używać ich zamiennie. Termin cena odnosi się do sytuacji, w której ustalona zostaje wartość w środkach pieniężnych będąca efektem negocjacji, które są skutkiem chęci zawarcia transakcji kupna-sprzedaży przez zainteresowane tym strony. W przypadku przedsiębiorstwa wartość jest głównym wyznacznikiem jego ceny, oprócz niej na cenę przedsiębiorstwa mają wpływ także dodatkowe warunki zawarte w umowie pomiędzy stronami, jak warunek minimalnego zatrudnienia czy zobowiązanie się do inwestycji i restrukturyzacji będące efektem prywatyzacji.

W rachunkowości pojęcie wartości, podobnie jak w innych naukach, występuje w kilku znaczeniach. Najszersze zastosowanie ma wartość jako liczba, według której dana pozycja jest wykazywana w księgach firmy[4] – jest to wartość liczbowa danej.[5] Wartość może być pojmowana nie tylko jako dana pozycja, ale także jako podstawa do ustalenia tychże pozycji, przykładowo: wartość sprawiedliwa, odtworzeniowa, wartość w użyciu, wartość dla biznesu.

R.C. Miles zdefiniował wartość następująco: „wartość, to taka cecha rzeczy, stosownie do której rzecz jest postrzegana jako bardziej lub mniej pożądana, użyteczna, szanowana lub ważna”[6].

Standardy wartości są to szczegółowe definicje wartości, często traktowane jako najważniejsze jej koncepcje. Można je określić jako definicję rodzaju poszukiwanej wartości.  Definiują one strony rzeczywistej lub hipotetycznej transakcji dotyczącej wycenianych aktywów, wydzielonych zakładów lub całych przedsiębiorstw[7]. Jedną z priorytetowych spraw związanych z wyznaczeniem standardu jest sformułowanie odbiorcy, czyli odpowiedzenie na pytanie: „ dla kogo ta wartość?”. Są one determinantą metodologii wyceny.

Standardy wartości, Źródło: M. Michalski, Zarządzanie przez wartość, WIG-Press, Warszawa 2001, s.16.

W zależności od przyjętego podejścia, można mówić o założeniu kontynuowania działalności bądź likwidacji przedsiębiorstwa. Podejście kontynuacyjne czasem nazywane wartością biznesu w działaniu (going concern value) zakłada dalsze nieprzerwane funkcjonowanie przedsiębiorstwa, alternatywą dla tego podejścia jest podejście likwidacyjne, które zakłada, iż przedsiębiorstwo, przestało lub ma przestać funkcjonować.

Rzetelna wartość rynkowa (fair market value) przedsiębiorstwa, jest to cena jaka zostałaby ustalona na rynku efektywnym[8] przez strony transakcji, które działają w sposób racjonalny, a ich motywacja i możliwości nie odbiegają od średniej rynkowej, z uwzględnieniem skutków bieżącej sytuacji społeczno-gospodarczej.

Wartość rynkowa (market value) przedsiębiorstwa, jest to cena jaka zostałaby(jeżeli transakcja może zostać dokonana na rynku efektywnym) ustalona przez strony transakcji, które działają w sposób racjonalny, a ich motywacja i możliwości nie odbiegają od średniej rynkowej[9].

Wartość inwestycyjna (investment value) jest wartością, o charakterze długoterminowym, jaką przedsiębiorstwo posiada dla inwestora. Istotnie różni się ona od wartości rynkowej z uwagi na odzwierciedlenie wartości dla konkretnego inwestora i jego indywidualnych wymaganiach, a nie przeciętnego inwestora na danym rynku. Wartość inwestycyjna jest równoznaczna z wartością właściciela, a  utożsamiana ze sprawiedliwą wartością rynkową może być jedynie w sytuacji, gdy stopa dyskonta inwestora jest równa stopie zwrotu na danym rynku.

Wartość fundamentalna/wewnętrzna (fundamental value), to docelowa cena przedsiębiorstwa, ustalona na podstawie rzeczywistych zasobów i przewag, niezależna od aktualnych cen rynkowych, wynikająca z cech wewnętrznych.

Wartość sprawiedliwa (fair value), jest to cena sprawiedliwa z punktu widzenia kupującego i sprzedającego, wartość prawdziwa uwzględniająca zdolność generowania zysku przedsiębiorstwa. Często jest utożsamiana z rzetelną wartością rynkową. Wyznaczona z reguły przez niezależnych ekspertów, dokonana z najwyższą starannością. Najczęściej ustalana, gdy: dochodzi do sporów sądowych o wartość przedsiębiorstwa. Wynika z potencjału, a nie   z rynku, nie uwzględnia wpływu rynku, zakłada brak alternatywnych inwestycji.

Możliwości postrzegania wartości, Źródło: J. Kuczowic: Wycena przedsiębiorstwa i jego składników majątkowych – wykłady. AE Katowice, 2010.

Inne kategorie wartości:

Wartość ekonomiczna (economic value) przedsiębiorstwa, jest to zdolność aktywów przedsiębiorstwa do generowania wolnych przepływów pieniężnych dla inwestora. Jest ona koncepcją wymienną. Pokazuje ile inwestor jest w stanie teraz zapłacić za oczekiwane przyszłe przepływy pieniężne, które mogą przykładowo przybierać formę zysku, płatności umownych lub likwidacji aktywów.

Wartość księgowa (book value) – wartość wyceniana zgodnie z przyjętymi zasadami prowadzenia rachunkowości. Wynika z ksiąg rachunkowych, można ją z nich wyczytać na podstawie analizy aktywów oraz pasywów przedsiębiorstwa, jest to wartość obiektywna, wynikająca z przepisów prawa, co stanowi niewątpliwą zaletę, ale aktywa i pasywa nie są jednakowo wszędzie wyceniane[10]. Nie oddaje ona rzeczywistej wartości przedsiębiorstwa, jest to jedynie wartość historyczna, która w pewnej chwili w przeszłości mogła stanowić ekonomiczną wartość przedsiębiorstwa.

Wartość odtworzeniowa (reproduction value) – kwota niezbędna do zastąpienia istniejącego aktywa (środka trwałego) nowym, identycznym. Jest równa  wartości kosztowej, czyli sumie wydatków niezbędnych do uzyskania danego aktywu. Stosuje się ją do majątku przedsiębiorstw ze względu na trudność wyliczenia całego przedsiębiorstwa.

Wartość zastąpienia (replacement value) – kwota niezbędna do nabycia aktywów mogących zastąpić istniejące. Nie muszą one być identyczne, a jedynie pełnić tą samą(oraz inne) funkcje. Często błędnie utożsamiana jest z wartością odtworzeniową.

Wartość likwidacyjna (liquidation value) – cena sprzedaży sprzedającego znajdującego się pod przymusem, w przypadku, gdy kupujący zna sytuację sprzedającego. Jest, to najniższa wycena majątku przedsiębiorstwa. Wyprzedaż następuje w częściach i szybko, ponieważ część tego majątku generuje straty. Stosowana również przy wycenie niepewnych aktywów, gdy nie jesteśmy pewni co do ich przyszłości ekonomicznej.

Wartość goodwill[11] (goodwill value) – jest pojmowana jako zdolność biznesu do generowania zysków wyższych niż przeciętne w danej branży lub jako nadwyżka wartości przedsiębiorstwa ponad wartość jego aktywów materialnych i niematerialnych. Wynika ona z potencjału ludzkiego, co nie jest odnotowane w księgach, równa jest natomiast kapitałowi intelektualnemu.

 

---

[1] Słownik  języka polskiego, t. III, PWN, Warszawa 1981, s. 660.

[2] Leksykon PWN, PWN, Warszawa 1972, s. 1256.

[3] D. Zarzecki: Metody wyceny przedsiębiorstw. Zarys teorii a praktyka. WNUS, Szczecin 2000, s.11.

[4] W cytowanym tekście E. Maćkowiak zauważam powszechny błąd utożsamiania przedsiębiorstwa(i jego wartości) z firmą(i jej wartością), problem ten został przedstawiony w punkcie „Wartość przedsiębiorstwa a wartość firmy”.

[5] E. Maćkowiak: Ekonomiczna wartość dodana. Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2009, s. 19.

[6] R.C. Miles: Basis Business Appraisal. John Wiley & Sons, New York 1984, s. 15.

[7] D. Zarzecki: Op. cit., s.48

[8] Rynek efektywny, jest to rynek, na którym: działa nieskończona liczba uczestników,  działalność pojedynczych podmiotów nie powoduje zmiany cen, użytkownicy rynku jednocześnie uzyskują informacje, każdy z nich ma identyczną oczekiwaną stopę zwrotu, informacja jest bezpłatna oraz nie istnieją koszty transakcyjne. Rynek efektywny jest ujęciem modelowym, do którego dążą inwestorzy.

[9] Różnica pomiędzy tą koncepcją wartości, a rzetelną wartością rynkową polega na tym, iż wartość rynkowa jest zawsze jedynie koncepcją teoretyczną, nie uwzględniającą bieżącej sytuacji społeczno-gospodarczej. Należy zwrócić uwagę, że efektem wyceny przedsiębiorstwa jest zawsze rzetelna wartość rynkowa.

[10] Różnicę w ewidencji można zauważyć przy analizowaniu Ustawy o rachunkowości z 19.09.1994 r. oraz Międzynarodowych Standardów Sprawozdawczości Finansowej. Przyjęcie różnych modeli wyceny przez jednostkę gospodarczą, ma wpływ na wiarygodność i porównywalność, zarówno w czasie jak i przestrzeni, sytuację majątkową i finansową, jak też wynik finansowy tej jednostki.

[11] Wartość goodwill jest często utożsamiana z wartością firmy.